'İsrail yıkılışa doğru adım adım yaklaşıyor'
Foreign Affairs için bir makale kaleme alan iki Yahudi asıllı akademisyen, İsrail'in Gazze savaşı sonrası ülke içi siyasi durumunu değerlendirirken mevcut gidişat böyle devam ederse bunun İsrail'i bir iç savaşa ve sonunda bir yıkım ve yokoluşa sürükleyeceği uyarısında bulunuyorlar.
Gözden kaçırdıkları şey ise kendilerinin İsrail'i sakındırdıkları şeyin aslında İsrail'in bizzat kendisi olduğu gerçeğini görememeleri. İsrail kurucu iradesinin arzu ettiği İsrail'in zaten bu İsrail olduğunu ve şu an olagelen şeylerin de İsrai'in doğası gereği yapmakta olduğu şeyler olduğu konusunda gözlerini açıp dünyadaki bir çok aklı başında ve vicdanını muhafaza eden Yahudi gibi kendileri de artık bu gerçeği farkedip bu kötülük devletine karşı durmalılar ki bu en başta herkesten önce bizzat Yahudi halkının yararına olacaktır.
İsrail'in Yıkılışı
Gazze'deki Savaşın Ardından Bekleyen Karanlık Gelecekler
İsrail'in Mayıs 1948'deki kuruluşunda, ülkenin kurucuları hümanist değerlerle tanımlanan ve uluslararası hukuka bağlı bir ülke öngörmüşlerdi. İsrail'in kuruluş belgesi olan Bağımsızlık Bildirgesi, devletin "din, ırk veya cinsiyet farkı gözetmeksizin tüm sakinlerine sosyal ve siyasi haklarda tam eşitlik sağlayacağı" ve "Birleşmiş Milletler Şartı ilkelerine sadık kalacağı" üzerinde duruyordu. Ancak en başından beri bu vizyon hiçbir zaman yerine getirilmedi - sonuçta, deklarasyonun imzalanmasından sonra yaklaşık yirmi yıl boyunca İsrail'deki Filistinliler sıkıyönetim altında yaşadı. İsrail toplumu, bildirgenin ideallerinin evrenselci çekiciliği ile İsrail'in Yahudi halkını korumak için bir Yahudi devleti olarak kurulmasının daha dar aciliyeti arasındaki çelişkiyi hiçbir zaman çözemedi.
On yıllar boyunca bu içsel çelişki tekrar tekrar su yüzüne çıkmış, bu da İsrail toplumunu ve siyasetini yeniden şekillendiren siyasi çalkantılara yol açmış ve bu çelişkiyi hiçbir zaman çözememiştir. Ancak şimdi Gazze'deki savaş ve öncesindeki yargı krizi, bu şekilde devam etmeyi her zamankinden daha zor hale getirerek İsrail'i bir kırılma noktasına itti.
Ülke giderek daha liberal olmayan, şiddet yanlısı ve yıkıcı bir yola giriyor. Rotasını değiştirmediği takdirde, kuruluşundaki hümanist idealler tamamen ortadan kalkacak ve İsrail, liberal olmayan değerlerin hem devleti hem de toplumu tanımladığı daha karanlık bir geleceğe doğru ilerleyecektir.
İsrail sadece Filistinlilere değil kendi vatandaşlarına da giderek daha otoriter davranma yolunda ilerliyor. Hâlâ sahip olduğu dostlarının çoğunu hızla kaybedebilir ve bir parya devlet haline gelebilir. Dünyadan izole edilmiş bir şekilde, genişleyen çatlaklar ülkeyi parçalamakla tehdit ederken, kendi içindeki kargaşa tarafından tüketilebilir. İsrail'in durumu o kadar tehlikeli ki bu olasılıklar hiç de uzak ihtimaller değil ama kaçınılmaz da değiller. İsrail hala kendini uçurumun kenarından çekip alabilecek kapasiteye sahip. Bunu yapmamanın bedeli katlanılamayacak kadar büyük olabilir.
Siyonizmin sonu
Hamas'ın 7 Ekim'deki kanlı saldırısı, İsrail'in halihazırda muazzam bir iç istikrarsızlıkla karşı karşıya olduğu bir dönemde gerçekleşti. Ülkenin nispi temsile dayanan seçim sistemi, son yıllarda İsrail parlamentosu Knesset'e giderek daha uç ve aşırı siyasi partilerin girmesine izin vermişti. 1996'dan bu yana, ortalama her iki buçuk yılda bir yeni bir hükümet olmak üzere 11 farklı hükümet kuruldu ve bunların altısı şu anki başbakan Benjamin Netanyahu tarafından yönetildi. Ve 2019 ile 2022 yılları arasında İsrail beş genel seçim yapmak zorunda kaldı. Küçük siyasi partiler hükümetlerin kurulmasında ve düşürülmesinde kilit rol oynayarak orantısız bir nüfuza sahip oldular. Son seçimden sonra, Kasım 2022'de Netanyahu, aşırı sağdan siyasi partilerin ve liderlerin desteğiyle bir hükümet kurdu ve İsrail siyasetinde uzun süredir kenarda köşede kalmış güçleri iktidara getirdi.
2023'te Netanyahu ve aşırı sağcı müttefikleri, Yüksek Mahkeme'nin hükümet üzerindeki denetimini önemli ölçüde azaltmayı amaçlayan bir yargı reformu tasarısı için bastırdı. Netanyahu önerilen reformun kendisini aleyhinde devam eden bir ceza davasından koruyacağını umuyordu. Ultra-Ortodoks müttefikleri ise reformun uzun süredir askerlik hizmetinden muaf tutulan binlerce Yeşiva öğrencisinin askere alınmasını engellemesini istiyordu. Dindar Siyonistler ise reformu Yüksek Mahkeme'nin yerleşim yeri inşasını sınırlama yetkisini engellemek için tasarladılar.
Önerilen yargı reformu ülke çapında büyük protestolara yol açtı ve İsrail'in bağımsız bir yargıya sahip bir demokrasi olarak kalmasını isteyenlerle, aşağı yukarı her istediğini yapabilen bir hükümet isteyenler arasında derinden bölünmüş bir toplumu ortaya çıkardı. Göstericiler şehirleri durma noktasına getirdi, yedek askerler tasarının geçmesi halinde görev yapmama tehdidinde bulundu ve yatırımcılar paralarını ülkeden çekeceklerini ima etti. Tasarının bir versiyonu Temmuz 2023'te Knesset'ten geçti ancak bu yılın başında Yüksek Mahkeme tarafından iptal edildi. Şu anda iktidar koalisyonu, Gazze'deki savaş devam ederken bile yargı reformunun bazı unsurlarını yeniden canlandırmaya çalışıyor.
Yargı reformu protestosu İsrail'de ülkenin demokrasisinin karakterine ilişkin endişeleri ortaya çıkardı ancak İsrail'in işgal altında yaşayan Filistinlilere karşı sorumluluğuna ilişkin soruları gündeme getirmedi.
Aslında pek çok İsrailli, ülkelerinin Filistinlilere yönelik muamelesini bir demokrasi olarak işleyişinden ayrı görüyor. İsrailliler, Yahudi yerleşimcilerin Filistinlilere yönelik şiddetine uzun süre müsamaha göstermiş, hatta bunu onaylamıştır. Uluslararası hukuka aykırı bir şekilde İsrail, Batı Şeria ve Doğu Kudüs'te kendi yönetimi altında yaşayan Filistinlileri sıkıyönetime tabi tutmaktadır.
Birbirini izleyen İsrail hükümetleri Batı Şeria'daki Yahudi yerleşimlerinin genişlemesini destekleyerek gelecekte egemen bir Filistin devletinin kurulmasını tehlikeye atmıştır. İsrail güçlerinin en ihtiyatlı tahminlere göre bile yaklaşık 40.000 kişiyi öldürdüğü Gazze'deki savaş, bağımsızlık bildirgesinde yer alan vizyonu yerine getiremeyen ya da getirmek istemeyen bir ülkeyi ortaya çıkarmıştır.
İsrail'deki pek çok ilericinin uzun zamandır kabul ettiği gibi, askeri işgalin acımasızlığı ve işgalci bir askeri güç olmanın zorunlulukları İsrail toplumunun tamamı üzerinde yozlaştırıcı bir etkiye sahip.
İsrailli bir bilim adamı ve filozof olan Yeshayahu Leibowitz, 1967'deki Altı Gün Savaşı'nı takip eden "ulusal gurur ve coşkuyu" gözlemledi ve ileride daha karanlık bir dönüş olduğunu gördü. Leibowitz, 1968'de yaptığı bir uyarıda, bu ülke kutlamalarının "bizi gururlu, yükselen milliyetçilikten aşırı, mesihçi aşırı milliyetçiliğe götüreceği" uyarısında bulundu. Leibowitz, "bu tür aşırı tutkuların İsrail projesinin sonunu getireceğini, 'vahşete' ve nihayetinde 'Siyonizm'in sonuna" yol açacağını iddia etti.
Bu son artık birçok İsraillinin kabul etmek istediğinden daha yakın.
KİPALI SPARTA
İsrail şu anki gidişatıyla son derece liberal olmayan bir yöne doğru ilerliyor. Politikacıların yanı sıra seçmenlerinin birçoğu tarafından da desteklenen mevcut aşırı sağcı dönüş, İsrail'in Yahudi bir yargı ve yasama konseyi ile aşırı sağcı dinciler tarafından yönetilen bir tür etnik milliyetçi teokrasiye dönüşmesine neden olabilir ki bu da İran'ın teokratik devletinin Yahudi versiyonundan başka bir şey değildir.
Ultra-Ortodoks nüfusun hızla artması, genç İsrailli Yahudilerin sağa yönelmesi ve kendilerini laik olarak tanımlayan İsrailli Yahudilerin sayısının azalması gibi İsrail'in demografik ve sosyopolitik değişimleri, İsrail'in varlığını sürdürmesini Yahudilik ve İslam arasındaki uzlaşmaz mücadelenin bir parçası olarak algılayan daha dindar bir siyasi yapı ortaya çıkarmıştır.
Dinin daha belirleyici bir rol oynadığı bir devlet için açıkça çağrı yapan Ultra-Ortodoks milliyetçi politikacılar arasında Bezalel Smotrich, Itamar Ben Gvir ve Avi Maoz gibi Netanyahu'nun koalisyon hükümetinin kilit oyuncuları yer alıyor.
Bu isimler, Tanrı'nın İncil'deki İsrail topraklarının tamamını Yahudilere vaat ettiğine inanan, Batı kültürünü ve değerlerini reddeden ve LGBTQ hakları, sinagog ve devlet arasındaki bazı ayrımlar ve cinsiyet eşitliği gibi İsrail liberalizminin kabul görmüş normlarına temelden karşı çıkan Hardal olarak bilinen dindar Siyonist hareketin nispeten yeni ancak giderek daha etkili bir kesimini temsil ediyor.
Hardal ile ilişkili figürler şu anda İsrail hükümetinde bakan olarak görev yapmaktadır, Knesset'te güçlü pozisyonlar işgal etmektedir ve yeşivaların ve mechinot olarak bilinen askerlik öncesi hazırlık akademilerinin önde gelen yöneticilerindendir. Siyasi ve demografik eğilimler, İsrail'deki aşırı sağın öngörülebilir bir gelecekte seçimlerde etkili, hatta baskın olmaya devam edeceğini göstermektedir.
Ancak özellikle dindar olmayan pek çok İsrailli de giderek daha aşırı hale gelen bu etnik milliyetçi ideolojiye katılmaya başlıyor. İsrail sağ kanadı 7 Ekim saldırılarından bu yana daha da radikalleşti. Onlara ve İsrail'deki diğer pek çok kişiye göre Hamas'ın katliamı Filistinlilerle ya da destekçileriyle uzlaşmanın mümkün olmadığını kanıtladı. Bu muhafazakârlar İsrail'in ebedi bir savaş halinde olduğunu ve barışın düşünülemeyeceğini düşünüyorlar; İsrailli tarihçi David Ochana'nın deyimiyle bu durum "kipalı Sparta "ya benziyor.
Bu duruş İsrailli Yahudiler arasında geniş bir mutabakata dönüşebilir ve Gazze'deki savaşın Netanyahu ve müttefikleri tarafından zayıflatılan demokratik normların ve kurumların tamamen aşınmasına yol açtığı tamamen liberal olmayan bir İsrail ortaya çıkarabilir.
Savaş şimdiden hükümete sivil özgürlükleri kısıtlamak için bir bahane sağladı; örneğin Knesset'in Ulusal Güvenlik Komitesi yakın zamanda polise izinsiz arama yapma yetkisi veren bir yasayı destekledi. Batı Şeria'da Filistinlilere yönelik devlet onaylı şiddet olaylarında da artış oldu ve İsrailli barış aktivistleri giderek daha fazla vatan haini olarak görülüyor.
Aşırı sağın hakim olduğu bir İsrail daha da otoriterleşecek, başta cinsiyet hakları olmak üzere sivil özgürlükler kısıtlanacaktır. Devlet, kamu eğitimi üzerinde zararlı bir etkiye sahip olacak ve İsrail demokrasisine ilişkin kapsamlı bir yurttaşlık anlayışının yerini daha kel milliyetçi ve liberal olmayan bir anlayış alacaktır.
İlliberal bir İsrail aynı zamanda parya bir devlet haline gelecektir. İsrail halihazırda uluslararası alanda giderek yalnızlaşıyor ve çok sayıda uluslararası örgüt kendisine karşı cezalandırıcı yasal ve diplomatik tedbirler alınmasını istiyor. Uluslararası Adalet Divanı'ndaki (UAD) soykırım davası ve işgalin gayrimeşruluğuna ilişkin son görüşü, Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin (UCM) Netanyahu ve Savunma Bakanı Yoav Gallant hakkındaki tutuklama kararları ve savaş suçları ve insan hakları ihlallerine ilişkin çok sayıda güvenilir iddia İsrail'in küresel konumuna darbe vurdu. Kilit müttefiklerin desteğine sahip olsa bile, olumsuz kamuoyunun, hukuki meydan okumaların ve diplomatik azarlamaların kümülatif etkisi İsrail'i küresel sahnede giderek marjinalleştirecektir.
İlliberal bir İsrail, ABD de dahil olmak üzere birkaç ülkeden ekonomik destek almaya devam edecek, ancak G-7 ülkelerinin çoğu da dahil olmak üzere küresel toplumun geri kalanının çoğundan siyasi ve diplomatik olarak izole olacaktır. Bu ülkeler güvenlik konularında İsrail'le koordinasyonu kesecek, İsrail'le ticaret anlaşmalarını sürdürecek ve İsrail yapımı silahları satın alacaklardır.
İsrail muhtemelen tamamen ABD'ye bağımlı hale gelecek ve giderek daha fazla Amerikalının ülkelerinin Yahudi devletine verdiği koşulsuz desteği sorguladığı bir dönemde ABD'nin siyasi yapısındaki değişimlere karşı savunmasız kalacaktır.
İsrail'de devlet ve toplum arasındaki sosyal sözleşme şu anda dengede duruyor. Netanyahu ve müttefiklerinin istediği olursa, İsrail demokrasisi içi boş ve prosedürel bir hal alacak, geleneksel liberal denge ve denetleme mekanizmaları hızla aşınacaktır. Bu da ülkeyi sürdürülemez bir yola sokacak ve muhtemelen sermaye kaçışına ve beyin göçüne yol açarak iç gerginlikleri derinleştirecektir.
PARÇALANMIŞ BİR İSRAİL
İsrail daha otoriter hale geldikçe, bu liberal olmayan dönüş İsrail toplumu içinde büyüyen çatlakları gizleyemeyecektir. Devlet meşru güç kullanımı üzerindeki tekelini giderek kaybedecek ve bölünmeler iç savaş noktasına kadar alevlenebilecektir.
Bir Hamas teröristine kötü muamelede bulunduğundan şüphelenilen askerlerin sorgulanmak üzere götürüldüğü Sde Teiman gözaltı tesisinde yaşanan son şiddetli çatışma, ileride yaşanacakların habercisi olabilir. Yedek askerler, siviller ve hatta aşırı sağcı bir parlamenter, askeri personelin Filistinli bir tutukluya kötü muameleden dolayı gözaltına alınmasına öfkelenerek üssün içindeki askeri polise saldırdı. Gelecekte bu tür olaylar daha yaygın hale gelebilir.
İsrail'in güvenlik aygıtında halihazırda yaşanmakta olan parçalanmanın diğer işaretleri arasında yerleşimci milislerin (Filistinlilere yönelik şiddetli saldırılarına rağmen devletin bastırmakta isteksiz davrandığı gruplar) giderek güçlenmesi ve askerlerin Gazze'ye insani yardım sevkiyatını yasadışı yollardan durdurmak için kanunsuz kişilere tüyo vermesi yer alıyor.
İsrail'de hukukun üstünlüğü çökebilir. İsrail az ya da çok işlevsel bir ekonomik devlet olarak kalacaktır. Özel mülkiyeti koruyacaktır. Üniversiteler, hastaneler ve bir tür kamu eğitim sistemi var olmaya devam edecektir.
İsrail'in bir "startup ülkesi" olma iddiasının kalbi olan yüksek teknoloji ekonomisi bir süre daha işlemeye devam edebilir. Ancak devlet, aşırı sağın tercih ettiği içi boş demokrasiye uygun olarak hukukun üstünlüğü olmadan işleyecektir.
Güvenlik, meşru güç kullanımı tekelinin erozyona uğramasıyla birlikte, gözetimsiz ve birleşik bir komutanın olmadığı parçalanmış bir sisteme dönüşecektir. Silahlı yerleşimci milisler, aşırı sağa yakın siviller ve mevcut güvenlik güçleri de dahil olmak üzere farklı gruplar şiddet kullanma hakkını talep edecektir.
Bu gelecek distopik bir bilim kurgunun alanı değildir. Gazze'deki çatışma, özellikle uluslararası insancıl hukuku tamamen hiçe sayan aşırı askeri ve güvenlik önlemlerini savunan sağcı gruplar ile Filistinlilere karşı daha uzlaşmacı bir yaklaşım isteyen diğerleri arasında olmak üzere ülke içindeki siyasi bölünmeleri derinleştirdi. Savaş aynı zamanda seküler ve dindar Yahudiler arasındaki bölünmeleri de derinleştirdi.
İsrail'de ultra Ortodoks Yahudilerin diğer tüm İsrailliler gibi askerlik yapmak zorunda olup olmamasına ilişkin büyük bir tartışma bu gerilimleri körükledi. İsrail Yüksek Mahkemesi kısa süre önce hükümetin ultra Ortodoks Yahudileri askere almaktan kaçınamayacağına ve öğrencileri mevcut yasalar uyarınca askere alınmayan yeşivaları finanse etmekten kaçınması gerektiğine hükmetti ki bu karar yargı reformu yasasını canlandırma girişimlerini harekete geçirdi.
Devletin merkezi otoritesindeki bu zayıflama daha sarsıcı bir çözülmenin habercisi olabilir. Hükümet, ekonomiyi idare etmenin ötesinde, güvenliğin sağlanması ve hesap verebilirliği garanti altına alan istikrarlı bir yasama sistemi de dahil olmak üzere diğer geleneksel siyasi sorumluluklarını yerine getiremeyecek (ve hatta bu konuda isteksiz olacaktır). Rekabet halindeki güvenlik gruplarının varlığı ve parlamentonun gevşek denetimi İsrail'in genel güvenlik caydırıcılığını zayıflatacak ve İsrail'in güvenlik kurumlarında tutarlı bir yönetim sisteminin altını oyacaktır. Bu durumdaki bir İsrail kendisiyle çelişkiye düşebilir.
Dinci ve milliyetçi sağcı unsurların, büyük olasılıkla Batı Şeria'daki yerleşim yerlerinde kendi fiili devletlerini kurmasıyla bir tür balkanlaşmış bir varlık haline gelebilir. Ya da aşırı dincilerin ve aşırı milliyetçilerin isyanına tanık olabilir ve bu da İsrail'i silahlı bir dini sağ kanat ile mevcut devlet aygıtı arasında şiddetli bir iç savaşla bölebilir. İç savaş olmasa bile bu durum yine de istikrarsız bir hal alacak ve ekonomi çökerek İsrail'i başarısız bir devlet olarak bırakacaktır.
KAOSTAN UZAK BIR YOL
Olayların ağırlığı ve hakim siyasi güçler İsrail'i bu tehlikeli yönlere doğru itiyor. İsrail, kurucularının tanıyamayacağı bir ülke haline geliyor. Ancak bu şekilde gitmesine gerek yok. Bu sonuçlardan kaçınmak için İsrail'in anayasal temellerini sağlamlaştırarak, hukukun üstünlüğünü güçlendirerek, Filistinlilerle olan çatışmaya kalıcı bir çözüm bulmak için daha verimli bir şekilde çalışarak ve bölgede daha iyi bir yer edinerek ülkedeki siyasi istikrarı yeniden tesis etmesi gerekmektedir.
İsrail, ülkedeki siyasi istikrarsızlığı gidermek ve İsrail demokrasisinin geleceği için sağlam bir temel oluşturmak üzere bağımsız bir anayasa komisyonu kurmalıdır. Komisyonun, İsrail'in anayasaya en yakın metni olan 14 kanunu bir araya getiren Temel Kanunlar kadar kolay değiştirilemeyecek bir anayasa taslağı hazırlaması ve devletin kuruluşundaki orijinal hümanist değerlere bağlı kalması gerekecektir. Böyle bir komisyon geçmişte kurulmuştu ve yeniden canlandırılması için siyasi merkezden geriye kalanlar, siyasi sol ve İsrailli Arap siyasi partiler arasında önemli bir işbirliği gerekecektir.
İlginçtir ki İsrail'in şu anki savunma bakanı Yoav Gallant, İsrail'in Bağımsızlık Bildirgesi'nin böyle bir anayasal belgenin ilk metni olması çağrısında bulunmuştur.
İsrail'in ayrıca hem İsrail içinde hem de Batı Şeria'da hukukun üstünlüğünü daha iyi uygulaması gerekmektedir ki bu da devletin artık yerleşimcilerin Filistinlilere yönelik şiddetine müsamaha gösteremeyeceği anlamına gelmektedir. Ayrıca, Filistinliler üzerindeki askeri işgalin sona erdirilmesi ve tarafsız üçüncü taraf müzakerecilerin yer aldığı bağlayıcı bir barış sürecinin başlatılması gerekmektedir. En azından İsrail, UAD'nin İsrail'in Filistin topraklarını işgaline ilişkin son görüşünü ele almayı taahhüt etmelidir.
İç istikrarı daha iyi garanti altına almak için İsrail, İbrahim Anlaşmalarında elde ettiği kazanımların üzerine inşa ederek ve Suudi Arabistan ve bölgedeki diğer rejimlerle bağlarını güçlendirerek Orta Doğu'daki yerini meşrulaştırmalıdır.
G-7 ülkeleri ve daha geniş uluslararası toplumla ilişkilerini korumak için İsrail, askeri operasyonlarını daha şeffaf hale getirmek, uluslararası hukuk ihlalleri için hesap verebilirliği sağlamak ve 2002 yılında UCM'yi kuran Roma Statüsü'nü onaylamak da dahil olmak üzere uluslararası hukuka bağlılığını yinelemelidir.
Yukarıda açıklanan adımlar İsrail'de potansiyel olarak aşılmaz bir muhalefetle karşılaşacaktır, ancak böyle bir muhalefet İsrail'in geleceğine yönelik korkularımızı teyit etmekten başka bir işe yaramayacaktır.
Şüphesiz İsrail, Hamas gibi insan hakları ihlallerinden suçlu olan gerçek ve tehlikeli düşmanlarla karşı karşıyadır. Ancak İsrail'in izlediği rota kazanmaya yönelik bir rota değil. Mevcut gidişatıyla devlet, kurucularının ve dünyanın dört bir yanındaki destekçilerinin çoğuna ilham veren hümanist Yahudi vizyonunu yok edecek bir şeye dönüşebilir.
İsrail'in kendini kendi sonundan kurtarması ve ileriye dönük başka bir yol bulması için henüz çok geç değil.
YAZARLAR: Ilan Z. Baron ve Ilai Z. Saltzman
ILAN Z. BARON, Durham Üniversitesi'nde Uluslararası Politika ve Siyaset Teorisi Profesörü ve Yahudi Kültürü, Toplumu ve Siyaseti Çalışmaları Merkezi Eş Direktörüdür.
ILAI Z. SALTZMAN, Maryland Üniversitesi'nde İsrail Çalışmaları Yardımcı Araştırma Profesörü ve Joseph ve Alma Gildenhorn İsrail Çalışmaları Enstitüsü Direktörüdür.
KAYNAK: https://www.foreignaffairs.com/
