İsrail'in Balkanlar'la Bağlarını Güçlendirmeye Yönelik Stratejik Hamlesi
Belgrad Havalimanı yakınlarındaki bir alanda bulunan bir uçuş gözlemcisi, 5 Şubat 2024 günü öğleden sonra, inişe hazırlanan "nadir" bir uçak olarak tanımladığı uçağın görüntülerini yakaladı.
Havacılık meraklısı YouTube kanalına yüklediği videoda, İsrail işgal güçlerine ait olduğu belirlenen 272 seri numaralı bir Boeing 707-300 uçağını görüntüledi.
İsrail askeri uçaklarının 5 Şubat 2024 günü öğleden sonra Sırbistan'a iniş yapmasının ardındaki nedenlere ilişkin şüpheler gündeme geldi. Bundan kısa bir süre sonra Belgrad, Tel Aviv'in Gazze'ye yönelik saldırısı sırasında Batı Balkan ülkeleriyle bağlarını güçlendirme çabalarına ilişkin artan tartışmaların gölgesinde kaldı.
Silah İthalatı
Söz konusu uçak birkaç saat bekledikten sonra saat tam 06:04'te kalkmış ve muhtemelen eli boş dönmüştür. Haaretz ve Balkan Araştırmacı Raporlama Ağı (Balkan Investigative Reporting Network-BIRN) tarafından yapılan ortak bir araştırma, 5 Şubat uçuşunun, Ekim 2023'ten bu yana Sırbistan'ın "İsrail'e" artan silah satışlarına denk gelen yedi uçuştan biri olduğu sonucuna vardı.
Silahlar da dahil olmak üzere çeşitli mal türlerini taşıma kapasitesine sahip özel bir kargo uçağı tarafından gerçekleştirilen sekizinci bir uçuş da kaydedildi. Bu sekiz uçuştan altısı, 10 Haziran 2024 tarihinde yayınlanan soruşturmaya göre doğrudan silah ihracatıyla bağlantılıydı.
Soruşturma, Gazze saldırısı sırasında Sırbistan'ın "İsrail'e" daha önce mütevazı ölçekte olan silah satışlarında "büyük" bir artış olduğunu ortaya koydu. Sırbistan, Ekim 2023'te savaşın patlak vermesinden bu yana "İsrail "e toplam 16,3 milyon avro değerinde silah ihraç etti.
Şubat, Mart ve Mayıs 2024'te Sırbistan'ın "İsrail "e silah ihracatı, Ekim 2023'teki 540 bin avroluk ihracata ek olarak 15,7 milyon avroya ulaştı. Belgrad, 23 Şubat'ta BM uzmanlarından oluşan bir ekip tarafından yapılan ve uluslararası insancıl hukuku ihlal etme potansiyeli nedeniyle "İsrail'e" silah sevkiyatının durdurulması yönündeki çağrılar da dahil olmak üzere yaygın çağrıları dikkate almadı.
Son olarak 26 Mayıs'ta, BM İnsan Hakları Konseyi'nin "İsrail "e silah satış ve transferlerinin durdurulması çağrısına rağmen, üç İsrail askeri uçağı Belgrad Havaalanı'na indi ve Be'er Sheva'daki "İsrail" Nevatim Hava Üssü'ne dönmeden önce pistte birkaç saat geçirdi. Bu uçuşlar Mayıs ayında "İsrail "e yapılan ve çoğu İsrail askeri uçaklarıyla taşınan 1.17 milyon Euro değerindeki silah ihracatıyla aynı döneme denk geldi.
Soruşturma kapsamında 5 Şubat'ta bir, 18 Mart'ta iki ve 26 Mayıs'ta üç uçuş kaydedildi. Sırbistan İç ve Dış Ticaret Bakanlığı "İsrail "den en son 2020 yıllık silah ihracatı raporunda bahsetmişti.
O dönemde Sırbistan "İsrail'e" yaklaşık 554 bin avro değerinde "bomba, torpido, füze, mermi ve diğer patlayıcı cihazlar" ihraç etmişti.
Haaretz'in haberine göre Belgrad hükümeti yeni sevkiyatların içeriğini açıklamadı. Sırbistan İç ve Dış Ticaret Bakanlığı da soruşturma ağının bilgi edinme özgürlüğü yasalarına dayanarak ihracat lisanslarının tarihlerini ve teslim edilen silahların türlerini açıklama talebini, bilgilerin "çok gizli" olduğunu gerekçe göstererek reddetti.
Soruşturmaya göre bu uçuşlar, Uluslararası Adalet Divanı'nın 26 Ocak 2024'te Güney Afrika tarafından açılan bir davaya cevaben "İsrail'i" ordusunun Filistinlilere karşı soykırım yapmasını ya da soykırımı teşvik etmesini engellemeye yönlendiren kararının ardından gerçekleşti.
26 Şubat'ta, bir havacılık meraklısının Boeing 707-300'ün Belgrad'a varışını kaydetmesinden üç hafta sonra, Sırbistan Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile telefonda görüştü.
Görüşmenin ardından Vuçiç Instagram hesabından yaptığı paylaşımda "ikili ilişkilerde daha fazla ilerleme" konusunu ele aldıklarını belirtti. Netanyahu, Vucic'i "İsrail'in gerçek bir dostu" olarak tanımlayarak sözleri ve eylemleri için minnettarlığını ifade etti.
"İsrail", Bosna Hersek'teki Srebrenitsa meselesinde katı bir duruş sergileyerek 1995'te yaşanan olayları Birleşmiş Milletler ve çok sayıda ülkenin tanımladığı gibi bir "katliam" olarak nitelemekten kaçındı.
Nisan 2024'te İsrail'in Sırbistan Büyükelçisi Yahel Vilan Sputnik Ajansı'na yaptığı açıklamada "İsrail'in" 8.000 Müslüman'ın Sırplar tarafından öldürüldüğü Srebrenitsa "katliamı" tanımını hiçbir zaman kabul etmediğini söyledi.
Karşılıklı Turizm
Siyaset ve askeri gerekliliklerin dışında, "İsrail" Gazze'ye yönelik saldırısı sırasında, vatandaşları arasında değişen oranlarda Müslüman bulunan komşuları Sırbistan, Bosna Hersek, Kosova, Arnavutluk ve Karadağ'a açılma yönünde adımlar atmış ve bunun nedenleri hakkında soru işaretleri uyandırmıştı.
Örneğin, Gazze'deki zulme uzun süredir karşı çıkan Bosna, 15 Haziran'da "İsrail" Havayolları'nın "Tel Aviv "den Saraybosna'ya uçuşlara başlamasına üç gün önce izin verdi.
Bu uçuşlar 122 koltuklu Embraer 195 uçağı kullanılarak 5 Ekim'e kadar her Cumartesi haftada bir kez gerçekleştirilecek.
Yerel Bosna sitesi Klix.ba'nın haberine göre Arkia uçuşları Bosna Hersek'i ziyaret eden İsrailli turistlere hizmet verecek.
Bosna'nın yanı sıra Kosova'dan yetkililer de Batı Balkan ülkelerinin vatandaşlarına yönelik vize sisteminin kaldırılması için İsrailli yetkililerle ortak bir anlaşma imzaladı.
Anlaşma 18 Haziran'da Kosova Dışişleri Bakanı Donika Gervalla ve İsrail İçişleri Bakanı Moshe Arbel tarafından resmi bir törenle imzalandı.
Gervalla bu anlaşmanın imzalanmasını Kosova ile "İsrail" arasındaki güçlü ilişkilerin bir kanıtı olarak nitelendirdi ve bu anlaşmanın Kosova vatandaşlarının Tel Aviv'e ziyaretlerini kolaylaştıracağını, kültürel ve profesyonel ilişkileri geliştireceğini söyledi.
Sarajevo Times'ın 12 Haziran tarihli haberine göre, İsrailliler Balkan ülkeleriyle karşılıklı ilişkiler geliştirerek, protestolarla karşılaşmadan veya Yahudi sembollerini gizleme ihtiyacı duymadan kendilerini güvende hissettikleri yerlerde tatil yapmayı hedefliyor.
Haberde, her yaz havayolu şirketlerinin İsrailliler için popüler tatil yerlerine uçuşlarını artırdığı belirtildi.
Ancak bu yıl, İsrail'in Gazze'ye yönelik savaşı ve İran'ın "İsrail "e yönelik roket saldırısı nedeniyle, uluslararası havayolu şirketleri "Tel Aviv "e ve "Tel Aviv "den uçuşları askıya aldı ya da tamamen durdurdu. Bosna sitesine göre, düzenli seferlere ne zaman başlayacakları belli değil.
Bununla birlikte, yaz yaklaşırken, "İsrail "e uçan havayolları, hem daha önce popüler olan hem de İsrailliler için daha az bilinen yerlere uçuşları artırmaya veya yeni rotalar eklemeye başladı.
Site tarafından izlendiği üzere, önümüzdeki aylarda havayolları Karadağ, Romanya, Bulgaristan, Sırbistan, Yunanistan, Bosna ve Hersek'e uçuşlarını artıracak.
Ophir Tours Başkan Yardımcısı Yoni Waksman savaşın uluslararası uçuşlara olan talebi önemli ölçüde etkilediğini belirtiyor.
"Sadece Türkiye için değil İrlanda, Fransa ve İspanya gibi ülkeler için de rezervasyon sayısında bir düşüş olduğunu görebilirsiniz. İsrailliler seyahat ederken kendilerini daha az rahat hissediyor; gösterilerle karşılaşmaktan ya da Yahudi sembollerini saklamak zorunda kalmaktan korkmadan özgürlüğün tadını çıkarmak istiyorlar. İnsanlar kendilerini güvende hissedecekleri bir yere tatile gitmek istiyor. Bu yüzden daha fazla talep gören destinasyonlar bizi daha çok seven destinasyonlardır."
Eshet Tours Başkan Yardımcısı Shirley Cohen Orkaby, kişisel güvenliğin İsrailliler için tatil seçerken ana faktörlerden biri olduğunu kabul ediyor, ancak tek faktör değil. Ona göre, gidilecek yerin yakınlığı ve uçuşların fiyatı da destinasyon seçiminde önemli bir rol oynuyor.
"İsrailliler kısa uçuş sürelerini seviyor ve fiyat konusu da daha önemli çünkü eskiye kıyasla çok sınırlı sayıda uçuşumuz var (bu da fiyatı yükseltiyor)" dedi.
"Balkan ülkeleri bu yıl çok güçlü hale geldi. Bunun bir örneği, son yıllarda bir 'turist patlaması' yaşayan ve büyük bir Avrupalı, Amerikalı, Çinli ve İsrailli turist trafiğine sahip olan Karadağ'dır. Ülke 2017 yılında NATO ittifakına katıldı ve Rus hegemonyasından Batı hegemonyasına geçerek dünyanın dört bir yanından gelen turist trafiğini arttırdı."
Karadağ, İsrail'den sadece iki saatlik bir uçuş mesafesinde ve başkent Podgorica'da sürekli bir büyüme yaşanıyor. Eshet Tours'a göre, son iki yılda her yıl yaklaşık 10.000 İsrailli Karadağ'ı ziyaret etti.
Neos ve Corendon Havayolları bu ay Karadağ'a üçü Podgorica'ya ve biri de Çarşamba günleri sahil kenti Tivat'a olmak üzere haftada dört uçuş başlattı.
Bu uçuşlar tatilden sonra Ekim sonuna kadar devam edecek ve dönüş biletleri 299 dolardan başlayacak.
Balkanlar için avantajlar
İsrail'in silah ithalatı seçeneklerini genişletme ve geleneksel olmayan müttefiklerle ilişki kurma konusundaki faydalarına ek olarak, Batı Balkan ülkeleri de "Tel Aviv "den kazanımlar elde etmek istiyor.
Balkan Insight'ın dış politika analisti Bosko Jaksic, 10 Haziran'da Belgrad için yaptığı açıklamada Sırbistan'ın sadece para peşinde olmadığını belirtti.
Jaksic, "Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic, ülkenin silah ihracatını Batı'ya karşı konumunu güçlendirmek için kullanırken, soykırım suçlamasıyla karşı karşıya olan "İsrail'e" tedarikte bulunmak bir gurur kaynağı olmamalı" dedi.
Vucic, Ukrayna savaşı sırasında Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e olan yakınlığı konusundaki eleştirilere rağmen, Rusya'nın Batı'daki kilit müttefiklerinden biri olarak konumunu dengelemek istiyor.
"İsrail" ile daha güçlü ikili ilişkiler, Batı Balkan başkentleri, özellikle de zayıf ülkeler için sayısız fayda sağlıyor.
Just Security'nin 22 Kasım 2022 tarihli haberine göre, güvenlik işbirliği ve istihbarat alışverişinden daha geniş ticaret ağlarına ve artan turizme kadar tüm taraflar bu ilişkilerden fayda sağlayacaktır.
İran ile bağlarını koparan ve Eylül 2022'de İran Büyükelçiliği personelinin ülkeden ayrılmasını emreden Arnavutluk ile "İsrail" arasındaki siber güvenlik işbirliğine de dikkat çekmek gerekir.
O dönemde Arnavutluk, İran büyükelçiliğini aynı yılın 15 Temmuz'unda Arnavutluk hükümetinin birçok dijital hizmetini ve web sitesini geçici olarak kapatan büyük bir siber saldırıyı koordine etmekle suçlamıştı.
Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, soruşturmanın siber saldırının bağımsız kişi veya gruplar tarafından yapılmadığı sonucuna vardığını belirterek, bunu bir devlet saldırısı olarak nitelendirdi.
Bu iki ülke, Balkan ülkesinin İranlı muhalif hareket Halkın Mücahitleri isimli muhalif örgüt üyelerini topraklarında barındırmaya başlamasından bu yana yıllardır ezeli rakipler.
Rama, İran ile bağlarını kopardıktan sonra Ekim 2022'de siber güvenlik odaklı üç günlük bir ziyaret için "İsrail "i ziyaret etti.
Just Security'ye göre, Yahudi toplumu yüzyıllardır Batı Balkanlar'daki yaşamın ayrılmaz bir parçası olduğu için tarihsel boyut ihmal edilemez.
"İsrail" ile ilişkilere yatırım yapmak, Balkanlar'daki Yahudi toplumunun yeniden canlanmasına da yardımcı olabilir; bu süreç zaman içinde onlarca yıllık gerileme ve çürümeyi tersine çevirebilir.
"İsrail'in Batı Balkanlar'da daha büyük bir varlık göstermek istediği açık. Ülke, 7 Ekim'de İngiltere, AB ve Batı Balkan ülkelerine katılarak, bocalayan AB genişleme projesine alternatif oluşturmayı amaçlayan Fransa liderliğindeki bir girişim olan Avrupa Siyasi Topluluğu'nun ilk zirvesine katılacak. Siyasi Topluluğun büyük ölçüde etkisiz bir format olduğu ortaya çıksa bile - ki bu olasılık yüksektir - bölge başkentleri İsrail ile bağlarını derinleştirme fırsatını heba etmemelidir."
"Batı Balkanlar bölgesinin tamamı - belki Sırbistan hariç - en azından resmi olarak Avrupa-Atlantik siyasi ve güvenlik düzenine bağlıdır. Dolayısıyla İran, Rusya ve Çin gibi devletlerin etkisine karşı koymak, bu ülkelerin dış politika duruşlarının zaten dolaylı bir parçası."
KAYNAK: https://www.alestiklal.net/
