Ortadoğu'nun güçlü lideri Hasan Nasrallah

EDİTÖRÜN NOTU:

Washington Post'ta Liz Sly  tarafından kaleme alınan makalede İsrail işgal ordusunca bombalı bir saldırıda şehit edilen Hizbullah lideri Nasrallah'ın Hizbullah'ı otuz yıllık kendi yönetiminde Ortadoğu'nun en büyük siyasi ve silahlı hareketi getirdiğine vurgu yapılırken mücadelesinden kesitler sunuluyor.

Yer yer batılı aydınların içine düştüğü genellemeci ve yargılayıcı klasik oryantal bakış açısının izlerini taşısa da yazarın ve ilgili yayın organının kimliğinden hareketle Şehit Nasrallah'ı okumak, onun Lübnan ve bölge Müslümanları için taşıdığı önemi anlamak açısından önemli diye düşünüyoruz.

Yazıdan geniş bir özetin tercümesini okıuyucularımızın dikkatlerine sunuyoruz:

64 yaşındaki Şii din adamı, Hizbullah'ı Lübnanlı bir gerilla hareketinden bölgenin en yetenekli paramiliter örgütü ve İsrail'in önde gelen düşmanı haline getirdi.

Lübnanlı militan grup Hizbullah'ı onlarca yıl yöneten ve Orta Doğu'nun en güçlü ve aykırı liderlerinden biri haline gelen, takipçileri tarafından bir kurtarıcı olarak saygı duyulan ve düşmanları tarafından bir terörist olarak kınanan Şii din adamı Hasan Nasrallah 27 Eylül'de Beyrut'ta öldü. Kendisi 64 yaşındaydı.

İsrail Ordusu yaptığı açıklamada Nasrallah'ın diğer Hizbullah komutanlarıyla birlikte, grubun Beyrut'un güney banliyölerindeki “merkezi karargâhı” olarak adlandırdığı yeri vururken “ortadan kaldırıldığını” söyledi. Hizbullah ölümü doğruladı ancak ölümün nasıl geliştiğine ilişkin ayrıntı vermedi. Büyük hava saldırısı birkaç binayı yerle bir etti ve şehrin güneyindeki mahallelerin üstünü duman bulutları kapladı.

İran destekli Şii İslamcı gerilla hareketini Orta Doğu'nun en yetenekli paramiliter örgütüne dönüştüren Nasrallah, hayatını İsrail ve ABD'ye karşı koymaya adamıştı. O dönemde İsrail'in ABD Büyükelçisi olarak görev yapan Daniel Ayalon 2006 yılında Washington Post'a verdiği demeçte “O Arap dünyasının en zeki ve en tehlikeli lideri” demişti.

Nasrallah, 1990'ların başından bu yana liderliği sırasında Hizbullah'ın Lübnan'daki işgalci İsrail güçlerini kovmaya adanmış karanlık bir hareketten, Lübnan sınırlarının ötesinde, Suriye, Irak ve Yemen'de operasyonlar yürüten bölgesel bir askeri güce dönüşmesini yönetti.

Çatışma ve kriz dönemleri Nasrallah'ın etkisini arttırdı. Geçtiğimiz Ekim ayında Filistinli milis grubu Hamas tarafından gerçekleştirilen ölümcül baskın ve rehin alma eyleminin ardından İsrail Gazze'de topyekûn savaş başlatırken Nasrallah güçlü bir joker haline gelmişti. Hizbullah, Lübnan'ın güneyindeki üslerinden İsrail'e ara sıra saldırılar düzenleyerek bölgeyi olası daha büyük bir çatışmanın eşiğinde tuttu.

Temmuz ayında İsrail'in Beyrut'un merkezine sadece üç mil uzaklıkta düzenlediği bir hava saldırısında Nasrallah'ın üst düzey komutanı Fuad Şükr öldürülmüş, bu saldırının İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nde bir futbol sahasında 12 çocuğun ölümüne neden olan bir roket saldırısına misilleme olduğu iddia edilmişti. Hizbullah, bu saldırıya 340'tan fazla Katyuşa roketi ve İsrail askeri mevzilerini hedef alan koordineli bir saldırı dalgasıyla karşılık verdi.

Nasrallah yaptığı bir konuşmada Hizbullah'ın bu saldırısının militan grubun istediği zaman İsrail'in derinliklerine saldırma kabiliyetini gösterdiğini söyledi.

Hükümette hiçbir zaman resmi bir görevde bulunmamış olmasına rağmen Nasrallah Lübnan'ın en etkili siyasetçisiydi. Nasrallah yönetimindeki Hizbullah, Lübnan parlamentosunda sandalyeleri, kabinede bakanları ve ülkenin her zaman kırılgan olan hükümetlerini kurma ya da bozma kapasitesi ile ülkenin baskın siyasi partisi haline geldi.

Aynı zamanda, zayıf Lübnan devletinin yanında faaliyet gösteren paralel bir hükümeti de yönetti. Hizbullah'ın Şii tabanına yönelik klinikler, okullar ve sosyal hizmetler ağı Lübnan hükümetinin sunabileceğinin çok ötesinde.

Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi'nin 2018 tarihli bir raporuna göre Hizbullah'ın milisleri Lübnan ordusunu geride bırakıyor ve “dünyanın en ağır silahlı devlet dışı aktörü” konumunda.

Nasrallah, Şii İran'ın en sadık ve en güvenilir Arap müttefiki olarak kaldı ve Tahran'ın etkisini İran'ın ötesine, Akdeniz kıyılarına ve İsrail'in Lübnan sınırına kadar yansıtmasını sağladı.

2012 yılında ABD Hazine Bakanlığı, Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın baskıcı rejiminin desteklenmesindeki “aktif rolünü” ve Nasrallah'ın “Orta Doğu ve dünya çapındaki terörist faaliyetlere” katılımını gerekçe göstererek Nasrallah ve Hizbullah liderliğindeki diğer kişileri “özel olarak belirlenmiş küresel teröristler” listesine aldı.

ABD hükümeti Hizbullah'ı 1983 yılında Beyrut'taki ABD Büyükelçiliği ve Deniz Kuvvetleri kışlasına yönelik intihar saldırıları ve Amerikan vatandaşlarının kaçırılmasıyla ilişkilendirdi. 

Washington, Şükr'ün kışla saldırısında “merkezi bir rol” oynadığını iddia etti.

Nasrallah, takipçileri arasında bir baba figürü, ahlaki bir pusula ve siyasi bir rehber olarak görülüyordu. Lübnan'ın bir zamanlar ezilmiş ve yoksul Şii toplumunu güçlendiren ve Hizbullah'ı müthiş bir caydırıcı güce dönüştürerek İsrail saldırılarından koruyan kişi olarak övülüyordu.

Kendisi, Hizbullah'ın çok sayıdaki düşmanından aldığı hayati tehditler nedeniyle 2014'ten beri ortalıkta görünmüyordu. Bunun yerine, takipçileriyle gizli bir yerden düzenli olarak yayınlanan televizyon konuşmaları aracılığıyla iletişim kurdu.

Muhammed peygamberin soyundan geldiğini gösteren siyah sarığını takarak, karmaşık bölgesel olaylardan covid salgını sırasında kişisel hijyene kadar çeşitli konularda tavsiyelerde bulundu, bazen not almadan saatlerce konuştu, kendisine yetenekli bir hatip olarak ün kazandıran halktan biri gibi ama her zaman açık sözlü bir şekilde konuştu.

Washington Yakın Doğu Politikaları Enstitüsü'nden Hanin Ghaddar, Nasrallah'ın ölümünün Hizbullah hareketi, Lübnan ve İran'ın bölgesel hedefleri açısından büyük bir boşluk yaratacağını söylüyor. “Nasrallah Hizbullah'tır ve Hizbullah da Nasrallah'tır” dedi.

Liderliğe giden yol

Babasının bir sebze tezgahı ve ardından mütevazı bir bakkal dükkanı olan Hasan Nasrallah, 31 Ağustos 1960'ta Beyrut yakınlarında Hıristiyanların çoğunlukta olduğu bir gecekondu mahallesinde doğdu. On kardeşin dokuzuncusuydu ve küçük yaşlardan itibaren ilahiyat eğitimine yöneldi.

1978 yılında Irak'ın Şii kutsal kenti Necef'e okumaya gitti. O dönem, Muhammed Bakır El Sadr'ın öğretileri etrafında toplanan bölgedeki Şiiler için yoğun bir dini coşku dönemiydi. Sadr'ın dini teorileri kısmen, kendisi de Necef'te eğitim görmüş ve ders vermiş olan İranlı devrimci lider Ayetullah Ruhullah Humeyni'den esinlenmişti.

Nasrallah, Sadr'ın Dava partisine katıldı ve 1982'de İran tarafından kurulduktan sonra Hizbullah'ın kurucu liderlerinden biri haline gelen Lübnanlı şeyh Abbas el Musavi'nin yanında eğitim gördü.

Musavi'nin 1992 yılında İsrail tarafından öldürülmesinin ardından Nasrallah onun yerine Hizbullah'ın genel sekreteri oldu ve bu görevi ölümüne kadar sürdürdü. Lübnan'ın 15 yıllık iç savaşını 1990 yılında sona erdiren anlaşmanın şartları uyarınca Hizbullah, güney Lübnan'ı işgal eden İsrail birliklerine karşı “direniş” savaşını sürdürmek amacıyla silahlarını elinde tutmasına izin verilen tek gruptu.

Sonraki sekiz yıl boyunca Sayın Nasrallah, 2000 yılında İsrail birliklerini Lübnan'dan çekilmeye zorlayan intihar saldırıları ve bombalama eylemlerine önderlik etti. 18 yaşındaki oğlu Hadi'nin 1997'de İsrail'le girdiği bir çatışmada ölmesi, Nasrallah'ın liderlik vasıflarını parlattı ve onu İsrail işgaline karşı savaşanların acılarını paylaşan bir adam haline getirdi.

Eşi Fatima Yassin ile birlikte dört çocukları daha olduğuna inanılıyor. Hayatta kalanların listesine henüz ulaşılamadı.

Yaklaşık 25 yıl sonra ilk kez tüm ülkeye barış getiren İsraillilerin çekilişi Lübnan'da ve bölgede Hizbullah'ın zaferi ve Sayın Nasrallah'ın kişisel zaferi olarak selamlandı.

Ancak Nasrallah'ın Şii nüfus adına elde ettiği başarılar Lübnan'ın diğer dini toplulukları arasında hoşnutsuzluk yaratmaya başladı ve Şubat 2005'te Lübnan'ın önde gelen Sünni siyasetçisi, eski başbakan Refik El Hariri'nin 21 kişiyle birlikte ölümüne neden olan intihar saldırısı nedeniyle bu ayrılık derinleşti.

Suriye birçok Lübnanlı tarafından suikastı düzenlemekle suçlandı ve 1976'dan beri Lübnan'ı işgal eden Suriye güçleri Sünniler, Hıristiyanlar ve Dürziler tarafından düzenlenen kitlesel sokak protestolarının baskısı altında geri çekilmek zorunda kaldı.

2020 yılında Hollanda'da BM destekli bir mahkeme bir Hizbullah üyesini suikasta karıştığı için komplo kurmaktan mahkum etti (ve yargılanmakta olan diğer üçünü beraat ettirdi), ancak Hizbullah liderliğini ya da Suriye'yi saldırıyla ilişkilendiren bir kanıt bulamadığını söyledi.

Hariri'nin öldürülmesinin ardından uluslararası toplum ve özellikle de ABD, Hizbullah'a silahsızlanması için baskı yapmaya başladı.

Nasrallah, Hizbullah'ın 2006 yılında İsrail'le yaptığı savaşta milliyetçi kimliğini kısa süreliğine geri kazandı. Neredeyse 60 yıldır var olan İsrail'i durdurmayı başaran tek Arap lider olarak Arap dünyasında bir kahraman gibi karşılandı.

Hizbullah savaştan yenilenmiş bir güçle ve cephaneliğini arttırma ve İsrail topraklarının derinliklerindeki hedefleri vurma kapasitesine sahip daha büyük ve daha sofistike silahlar geliştirme kararlılığıyla çıktı. Lübnan'da Hizbullah'ın artan gücüne karşı kızgınlık oluşmaya başladı.

Mezhebini önceliklendirmek

2008 yılında Lübnan hükümetinin Hizbullah'ın genişleyen özel telekomünikasyon ağını kısıtlamaya çalışmasının ardından Nasrallah savaşçılarını sokaklara gönderdi. Karakteristik bir biçimde, televizyonda yayınlanan bir konuşmasında birliklerine harekete geçme emri verdi ve iletişim ağını “kırmızı çizgi... savaş ilanıyla eşdeğer” olarak tanımladı.

“Cevabımız,” diye ekledi, “bize karşı savaş ilan eden kim olursa olsun - bu ister kardeşimiz ister babamız olsun - kendimizi ve varlığımızı savunmak hakkımız olacaktır.”

Nasrallah'ın 2012 yılında Hizbullah savaşçılarını Esad'ın yönetimine karşı isyanı bastırma çabalarını desteklemek üzere Suriye'ye göndermesi Lübnan'ı ve bölgeyi daha da kutuplaştırdı. Müdahale, Şii İslam'ın bir kolu olan Esad'ın Alevi mezhebi üyelerinin hakim olduğu İran müttefiki Suriye rejimi ile çoğunluğu Sünni olan isyancıları karşı karşıya getiren savaşın mezhepsel tonlarını daha da belirginleştirdi.

Askeri açıdan müdahale başarılı oldu. Hizbullah'ın disiplinli ve iyi eğitimli savaşçıları Suriye'nin zayıflayan ordusunu güçlendirerek Esad'ın kilit bir anda hayatta kalmasını sağladı ve İran'ın Suriye'deki varlığını güçlendirmesine yardımcı oldu.

Ancak bu çaba aynı zamanda Nasrallah'ın Pan-Arap kimliğini de zedeledi ve onu mezhebinin çıkarlarına öncelik veren bir lider olarak damgaladı. Suriye'nin onlarca yıllık işgaline katlanan pek çok Lübnanlı, özellikle de Suriyeli isyancıların Sünni toplumdaki dindaşları, Esad'a karşı isyana sempati duydu.

Ve bu çatışma, Sayın Nasrallah'ın en büyük meydan okuması haline gelecek olan Lübnan ekonomisinin çöküşü ve Trump yönetiminin ana finansörü İran'a uyguladığı sert yeni yaptırımların arifesinde hem paraya hem de canlara mal oldu.

Ülkenin bankacılık ve finans sisteminin 2019'da çözülmesi, Nasrallah'ın liderliği altında yaşam koşullarının iyileştiğini gören Şiiler de dahil olmak üzere tüm Lübnanlılara yaygın bir yoksunluk getirdi.

Hizbullah, kendi ekonomisi hızla kötüye giden İran'dan gelen finansmanın azalmasıyla mücadele etmek zorunda kaldı. Hareket, cömert harcama programlarında kesintilere gitmek zorunda kaldı ve ilk kez Şiiler arasında Hizbullah'a karşı hoşnutsuzluk belirtileri ortaya çıkmaya başladı.

Nasrallah'ın konuşmalarının sıklığı, bankaların belirlemesi gereken faiz oranları ve ekonomik krizi çözmek için Çin yatırımlarının Lübnan'a çekilmesi gibi konulara değinerek seçmenlerinin endişelerini gidermeye çalıştıkça arttı.

Hizbullah'ı destekleyen ancak grubun eksiklikleri olduğunu kabul eden Lübnanlı bir gazeteci, bu konuşmaların Hizbullah'ın ülkenin mali sorunlarını ele almaktan ziyade savaşmaya daha uygun bir lider olduğunu gösterdiğini söyledi. 

Washington Enstitüsü'nde analist olan Ghaddar, Nasrallah'ın takipçileri tarafından öylesine sevildiğini ve Lübnan'da meydana gelen felaketlerden dolayı Hizbullah'ın tabanı tarafından hiçbir zaman şahsen suçlanmadığını söyledi. Onun üstünlüğünün bir ölçüsü olarak, görev süresi boyunca hiçbir rakip ortaya çıkmadı.

Ghaddar, “O Hizbullah'ın altın çağını, zaferlerini ve başarılarını temsil ediyor” dedi. “Hizbullah'ın altın çağı Nasrallah'la birlikte sona eriyor.”

YAZAR: Liz Sly

Liz Sly, küresel meseleleri takip eden bir muhabirdir. Birinci ve ikinci Irak savaşları da dahil olmak üzere 17 yılı aşkın bir süredir Orta Doğu'da görev yapmaktadır. Diğer görev yerleri arasında Washington, Afrika, Çin, Afganistan ve İtalya bulunmaktadır.

KAYNAK: https://www.washingtonpost.com/