Müzisyenlikten örgüt liderliğine: İyad Ag-Gali ve Afrika El-Kaidesi
Washington Post, başta Mali olmak üzere Burkina Faso, Benin, Togo, Senegal, Fildişi Sahili ve Nijer gibi ülkelere yayılan isyancı grupların çatı örgütü Cemaat Nusret el İslam vel Muslimin (CNİM)'in liderliğini yapan İyad Ag-Gali ile ilgili hazırladığı makalede Gali'nin bir müzisyenden İslami örgüt liderliğine geçişini hikaye etmeye çalışmış. Yazıda yer yer Batıcı bakış açısıyla yapılan değerlendirmeler yazarlar ve gazetenin yorumlarıdır. Yazının esas metnine dokunmadan geniş bir özetinin tercümesini okuyucularımızın dikkatlerine sunuyoruz.
----------------------------------------------
Bir zamanlar Iyad Ag Ghali, Sahra'nın kalbinden gelen gösterişli bir blues-rock grubu için şarkı sözleri yazıyordu. Gruptaki elemanlarla birlikte metal bidonlara vurarak ritim tutuyor ve Batı Afrika gece kulüplerini sık sık ziyaret ediyordu.
Kurucusu olduğu Tinariwen adlı grup dünya turnelerine çıktı, Grammy kazandı ve Led Zeppelin'den Robert Plant ve U2'dan Bono gibi isimlerle birlikte sahne aldı.
Ag Ghali daha sonra dünyanın en tehlikeli El Kaide gruplarından birinin lideri oldu, Batı Afrika'nın Montana büyüklüğündeki bir bölgesinde müziği yasakladı ve on binlerce kişinin ölümünden sorumlu bir İslamcı-Selefi bir orduya komuta etti. Ag Ghali'nin silahlı adamları geçenlerde Tinariwen grubu üyelerini bile pusuya düşürdü ve bir gitaristi kaçırdı.
Ag Ghali ile 30 yıl önce Mali'nin başkenti Bamako'da kulüplere giden grubun eski menajeri Manny Ansar, “Buna inanamadım,” dedi. “Cesetlerin üzerinde yürüdüğü görüntüleri gördüğümde büyük bir şok yaşadım.”
Ag Ghali, Batı Afrika'yı Batı'nın ve yerel hükümetlerin İslamcı radikallerle boğuştuğu önemli bir savaş alanına dönüştürdü. Örgütün toplam mevcudunun 6,000 civarında olduğu tahmin edilen savaşçıları köylere saldırdı ve Fransız askerleri, Amerikan Yeşil Berelileri ve Rus paralı askerleriyle savaştı.
Şimdilerde mücadeleyi 70 yaşlarındaki Ag Ghali kazanıyor gibi görünüyor. Militanları o kadar güçlendi ki, ülkesi Mali'nin ya da komşu Burkina Faso'nun dünyanın El Kaide tarafından yönetilen ilk ülkesi haline gelme riski bile var.
Ag Ghali'nin dönüşümünün bu anlatımı, eski arkadaşları, Tuareg isyancıları, Tinariwen grubu üyeleri, yöneticileri ve hükümet yetkilileriyle yapılan görüşmelerin yanı sıra BM raporları, ABD diplomatik yazışmalarına dayanıyor:
İlgili haber: İyad Ag Gali kimdir?
-------------------------------
Bir Berberi etnik grubu olan Tuaregler, bugünkü Mali, Burkina Faso, Nijer, Cezayir ve Libya topraklarında yaşamaları ve çivit rengi kıyafetleri ile göçebe yaşam tarzları, develeri, keçileri ve koyunları ile Sahra'da dolaşmaları nedeniyle Batı'da romantikleştirilmiştir. Onlar Fransa'nın neredeyse 70 yıl süren sömürge hakimiyetine karşı direndiler. Mali 1960 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra, yeni kurulan hükümete karşı da başarısız bir isyan düzenlediler.
Tuareg ailelerinin önde gelenlerinden olan babası ayaklanmada öldürüldüğünde Ag Ghali dokuz yaşındaydı. Ag Ghali büyüdükçe Libya lideri Muammer Kadhdafi'nin himayesi altında Mali'den bağımsızlık isteyen Tuareg gönüllüler lejyonu'na katıldı.
Kaddafi Tuaregleri kendi jeopolitik planlarını gerçekleştirmek için kullandı, Ag Ghali ve diğerlerini Lübnan'da İsraillilerle ve Çad'da Fransızlarla savaşmak üzere farklı cephelere gönderdi.
1980'lerde Kaddafi, Ag Ghali'den Libya'nın Trablus kenti yakınlarındaki bir kampta Tuareg askerlerini denetlemesini istedi. Gönüllüler arasında, kendisi gibi babası 1960'lardaki Mali isyanında öldürülmüş olan İbrahim Ag Alhabib gibi müzisyenler de vardı.
Ag Alhabib çocukken, derme çatma bir çöl sinemasında gösterilen Western filminde gitar çalan bir kovboyun büyüsüne kapılmıştı. İlk gitarını bir yağ tenekesi, sopa ve bisiklet freni kablosundan yaptı.
Enstrümanda ustalaştıkça Ag Alhabib, Elvis, James Brown, Malili yıldız Ali Farka Touré ve Arap pop müzisyenlerinin müziğini özümsedi. Geceleri kamp ateşinin etrafında Ag Alhabib ve diğer Tuareg müzisyenler kendi çöl blues sound'larını oluşturdular.
Ag Ghali müziği Tuareglerin bağımsızlığı için destek toplamanın bir yolu olarak gördü. Grubun ikinci menajeri Philippe Brix, Ag Alhabib vediğer müzisyenlere elektro gitar ve amplifikatör, provalar için bir depo ve performans için beton bir sahne sağlanmasına yardımcı olduğunu söyledi.
Ag Ghali, Arapça “Allah'ın adıyla” anlamına gelen “Bismillah” adlı bir şarkı yaptı.
"Allah'ın adıyla, kardeşlerimle birlikte devrime başladık.
Yağmacıları kovmak ve düşmanları ezmek için,
Sefaleti kovmak için dağlara tırmanacağız."
Brix, Ag Ghali'nin “gitar müziğinin bir iletişim aracı olarak gücünü anladığını” söyledi. “Bu onun ustalık eseriydi.” Müzisyenler gruplarına Kel Tinariwen, yani Çöl Çocukları adını verdiler.
Tuareg odaklı bir akademisyen olan Pierre Boilley, Ag Ghali'yi 1989'da Paris'teki evinde ağırladığını ve misafirinin akşamları viskisini yudumlayıp Tuareg ayaklanması ile ilgili planlar yaptığını söyledi.
Ag Ghali sonunda kendi gündemini Tuareg bağımsızlığının önüne koyan Kaddafi'den soğumuş. Ansar, Ag Ghali'nin “Kaddafi yıllarca yardım sözü vermişti” dediğini hatırlıyor. “Ama bizi hep başka savaşlara gönderip durdu.”
Haziran 1990'da Ag Ghali ve savaşçıları Libya'dan ayrılıp Mali'ye geçtiler. Gündüzleri askeri karakolları basıyor, geceleri ise ateş başında şarkı söylüyorlardı.
“Bismillah“ın kaçak kasetleri Mali yerleşimlerinde elden ele dolaştı ve şarkı Tuareg kurtuluş hareketinin marşı haline geldi. Grubun ilk günlerinden beri gitaristi olan Abdallah Ag Alhousseyni, bu şarkının Ag Ghali'nin şarkısı olduğunu söyledi.
Grubun basçısı Eyadou ag Leche daha sonra Fransız Le Monde gazetesine verdiği demeçte “Tinariwen'in ayaklanmanın arkasında olduğunu söyleyebiliriz” dedi.
Savaş alanındaki ilk zaferlerin ardından Ag Ghali, 1991 yılında Malili yetkililerden Tuareg özerkliğini daha da pekiştirecek bir barış elde etmek için müzakereler yürüttü.
Bu, Ag Ghali ile Bamako hükümeti arasında yirmi yıllık bir ittifakın başlangıcıydı.
Şehir hayatı
Çatışmalar sona erdiğinde, Mali Cumhurbaşkanı Moussa Traoré, Tuareg ve Bamako'da popüler bir adam olan Ansar'dan Ag Ghali'yi bir akşam yemeğinde ağırlamasını istedi.
Ansar hobi olarak Tuareg müziğini arşivliyordu ve Tinariwen'in bir menajere ihtiyacı olduğunu düşünen Ag Ghali ile iyi anlaştı. Ertesi yıl Ag Ghali, Ansar'ı Cezayir Sahrası'na davet etti ve onu bir ağacın gölgesinde halı üzerinde gitar çalan grup üyeleriyle tanıştırdı.
Ansar, Ag Ghali'nin “Bu grubu sana emanet ediyorum” dediğini hatırlıyor.
Traoré 1991 yılında demokrasi yanlısı protestocuların öldürülmesine tepki olarak ordu tarafından devrildi. Yeni başkan Alpha Konaré, huzursuz Tuaregleri kontrol altında tutmayı umarak Ag Ghali'ye Bamako'da geniş bir villa verdi.
Her iki lider de yirmi yıl sonra hükümete karşı İslamcı bir isyan başlatmadan önce Iyad Ag Ghali ile bağlarını geliştirdi.
Ag Ghali Tinariwen'in kurucusunu da evde yaşamaya davet etti. Grup geç saatlere kadar prova yapıyor ve Ag Ghali de bir su bidonunun üzerinde tempo tutarak şarkı söylüyordu.
Yeni Başkan Konaré, Ag Ghali'den Birleşik Arap Emirlikleri, Cezayir ve başka yerlere yaptığı resmi gezilerde kendisine eşlik etmesini istedi. Ansar, bu ziaretlerle beraber bir çöl asisi olan Ag Ghali'nin uluslararası ev sahiplerinin hediyesi olan Rolex saat, Weston mokasen ayakkabı ve Smalto takım elbise giymeye başladığını söyledi.
Ansar, kendisi ile beraber Ag Ghali'nin gece kulüplerine giderken Bob Marley şarkıları çaldıklarını, Ag Ghali'nin o sıralar Marlboro sigara ve portakal suyu içtiğini söylüyor.
1999'da bir grup muhafazakâr Pakistanlı vaiz Ag Ghali'nin memleketi Mali'nin kuzeyindeki Kidal'a geldi ve böylece onun hayatı değişti.
Rolex'ten kurtulma zamanı
Sakallı ve beyaz giysili Pakistanlılar Kidal'da yürüyüş yaparak halkı İslam'ın ilkelerine sıkı sıkıya uymaya teşvik ediyordu.
Bu tebliğ, Ag Ghali'nin ilgisini çekti ve Pakistanlıları evine davet etti. Sonraki aylarda dua etmek ve Kuran okumak için daha fazla zaman harcamaya başladı. Sakal bıraktı ve vaizlerle aynı beyaz kıyafetleri giymeye başladı.
Ansar, Ag Ghali'nin “Rolex'imi ve ayakkabılarımı bırakıyorum,” dediğini hatırlıyor. “Artık onları giyemem.”
Ag Ghali'nin İslam'ın bu radikal versiyonuna artan ilgisi ve Tuareg müziğine olan sevgisi bir süre barış içinde bir arada yaşadı. 1999 yılında, Pakistanlı vaizlerin şehre geldiği yıl, Ensar'ı Tuareg müziği konserleri düzenlemeye teşvik etti ve bu konserler sonunda bir Çöl Festivali'ne dönüştü.
2001'deki ilk festivale katılanlar arasında ABD'nin Mali Büyükelçisi Michael Ranneberger de vardı. Elçinin yazdığı hatıralarına göre, sallanan Tuareg dansçıları ve deve derisi çadırlardaki yıldızlı geceler onu büyülemişti.
Aynı yılın ilerleyen günlerinde “Bismillah” Tinariwen'in ticari olarak piyasaya sürülen ilk albümünde yer aldı. Şarkı sözleri için başkalarının da adı geçiyor, ancak grup yöneticileri sözlerin çoğunu Ag Ghali'ye ait olduğunu söylüyor.
2003 yılında, o dönem ABD'nin Mali Büyükelçisi olan Vicki Huddleston, 11 Eylül saldırılarından sonra Bush yönetiminin radikalleri izleme çabalarının bir parçası olarak Ag Ghali ile bir görüşme ayarladı. “El Kaide'nin bölgede yeni bir cephe açmak üzere olduğuna dair istihbarat almıştık” diyen Huddleston, bu hamlenin arkasında Ag Ghali'nin olduğundan şüpheleniyordu.
Huddleston, “romantik bir Tuareg gibi görünmesini sağlayan” bir türban takan karizmatik, “[bu] yakışıklı adamdan” etkilenmişti. Ancak radikalizmle flört ettiğini inkar ettiğinde “Yalan söylediğini biliyordum” dedi.
Ag Ghali sonunda desteklediği müzik festivali fikrinden vazgeçti. Ansar onun “bunu kesin artık” dediğini hatırlıyor. “Sefahat için gayrimüslimleri buralara getiriyorsunuz.”
Festivalin ve Tinariwen'in popülaritesi giderek arttı. Grup 2010 yılında Güney Afrika'daki Dünya Kupası'nda Shakira ve Alicia Keys ile birlikte sahne aldı.
2011 yılında Tinariwen Grammy ödüllü “Tassili” albümünü yayınladı. Bu ödül, Libya lideri Kaddafi'nin devrildiği bir döneme denk geldi. Tuareg savaşçıları Libya'yı terk etti ve Mali'ye akın etti. Birçok genç Tuareg savaşçısı, Ag Ghali'yi lüks içinde yaşayan ve Mali hükümetine yanaşan bir satılmış olarak görerek ona sırt çevirdi.
Eski yoldaşları tarafından dışlanan Ag Ghali bunun üzerine kendi İslamcı militan grubunu kurdu.
Bunu Batı Afrika'nın ağır çekim çöküşü takip etti.
Festival susturuldu
Mali'de düzenlenen son Çölde Festival, Tinariwen'in İrlandalı grup U2'dan Bono ile sahneyi paylaştığı Timbuktu'nun eteklerinde gerçekleşti.
Son perde 14 Ocak 2012'de açıldı. İki gün sonra Ag Ghali'nin eski Tuareg savaşçı grubu bir isyan başlattı ve daha sonra Timbuktu, Gao ve Kidal'ı ele geçirdi.
Aylar içinde Ag Ghali'nin yeni İslamcı grubu ve bir başka aşırılıkçı güç olan İslami Mağrip El Kaidesi, Tuaregleri geri çekilmeye zorladı.
Timbuktu'yu ele geçirdikten sonra Ag Ghali yaptıkları bu müziği “Şeytan'ın müziği” olarak adlandırdı ve yasakladı. Kadınların kocaları ya da erkek kardeşleri olmadan dışarı çıkmaları da yasaklandı. Din polisi sapkın olduğundan şüphelenilenleri kırbaçladı.
2013 yılının başlarında Ag Ghali'nin militanları Tinariwen müzisyenlerini pusuya düşürdü ve gitarist Abdallah ag Lamida'yı enstrümanlarını almaya çalışırken yakaladıktan sonra haftalarca alıkoydu.
ABD o yıl Ag Ghali'yi terörist olarak tanımladı. Fransa, Mali'ye muharip birlikler konuşlandırdı ve Malili askerler ile ABD ve diğerlerinin lojistik desteğiyle İslamcıları Timbuktu'dan çıkardı ama Ag Ghali için bu bir kayıp değil, bir gerilemeydi.
Ag Ghali 2017 yılında El Kaide bağlantılı birçok militan grubu, "İslam'ın ve Müslümanların Zafer Birliği" anlamına gelen "Jama'at Nusrat al-Islam wal Muslimin" adlı bir koalisyona dahil etti. Bu koalisyon Batı Afrika'da yeni bir isyan dalgası başlattı.
Ag Ghali'nin adamları altın madenlerini ele geçirdi, köylülerin hayvanlarını gasp etti ve uyuşturucu ve insan kaçakçılarından haraç aldı. Pentagon'un Ulusal Savunma Üniversitesi'ne bağlı bir düşünce kuruluşu olan Afrika Stratejik Araştırmalar Merkezi'ne göre militanlar geçen yıl Mali, Burkina Faso, Nijer ve diğer Batı Afrika ülkelerinde yaklaşık 2.300 şiddet olayına karıştı ve 8.880'den fazla kişinin ölümüne neden oldu.
Söz konusu merkez, ABD merkezli kar amacı gütmeyen bir izleme hizmeti olan Silahlı Çatışma Bölgesi ve Olay Verileri Projesi'nden elde edilen verileri analiz ediyor.
Militan koalisyon bu yazıyı hazırlayan ekibin yorum talebine yanıt vermedi.
Mali, Burkina Faso ve Nijer'de hayal kırıklığına uğrayan subaylar, isyancıları yenilgiye uğratmada daha iyi olduklarını iddia ederek 2020'de başlayan bir dizi darbeyle sivil yöneticileri devirdi.
Darbeler Batı'nın Batı Afrika'daki isyanla mücadele stratejisini altüst etti. Geçtiğimiz üç yıl boyunca cuntalar Fransız terörle mücadele güçlerini ülkeden çıkardı. Nijer'in askeri yöneticileri 1,100 ABD askerinin de ülkeden çıkmasını emretti ve 110 milyon dolarlık bir Amerikan insansız hava aracı üssünü ele geçirdi.
Mali 15,000 kişilik Birleşmiş Milletler gücünü ülkeden kovdu ve güvenliği sağlaması için Rus Wagner Grubunun paralı askerlerini kiraladı. Ruslar sivilleri katletmekle suçlanınca Ag Ghali Moskova'nın varlığına karşı çıkarak (Wagnere ve cunta yönetimine karşı) halk desteği aradı. Temmuz ayında Ag Ghali'nin güçleri Mali'nin kuzeyindeki bir Tuareg saldırısına katılarak en az 50 Wagner savaşçısını öldürdü ve bu saldırı Wagner'in Afrika'daki en büyük kaybı oldu.
Gine Körfezi kıyısındaki nispeten istikrarlı ülkeler olan Benin, Fildişi Sahili ve Togo, kuzey sınırlarından akan isyancıları savuşturmak için mücadele ediyor.
Ag Ghali, Timbuktu'daki sert yönetimine yönelik tepkileri hatırlatarak, militan koalisyonunun imajını yumuşatmak ve bir Batı Afrika halifeliği kurma hırsına işaret eden bir hükümet görünümü almak için bazı sosyal destek içerikli faaliyetler de sarf etti.
Savaşçıları, köyün ileri gelenlerini idam eden ve sakinlerden sadakat talep eden rakip bir grup olan Büyük Sahra'daki İslam Devleti adlı örgütü püskürttü.
Tabi Ag Ghali'nin sağladığı korumanın bir bedeli var: Mali'nin merkezindeki bir köyde bu bedel yılda 40 inek ve 130 kilo sorgumdu. Bunun karşılığında Ag Ghali'nin adamları, otlaklar ve su kaynakları üzerinde çekişen avcılar, balıkçılar, göçebe çobanlar ve çiftçiler arasındaki anlaşmazlıkları çözüyor.
Malili bir topluluk lideri olan İbrahim Cisse, “Burası güvenli” diyor. “Ama burasının bir hapishaneden farkı yok.”
Şiddet tehdidi hiçbir zaman gündemden düşmüyor. Bir Fransız istihbarat raporuna göre, geçtiğimiz Ağustos ayında Ag Ghali'nin militanları Burkina Faso'nun Barsalogho kentinde 600 kadar köylüyü, bölge sakinleri yerleşim yerlerini korumak için savunma siperleri kazarken vurarak öldürdü.
Haziran ayında Lahey'deki Uluslararası Ceza Mahkemesi Ag Ghali hakkında savaş suçları ve insanlığa karşı suç işlemekle itham eden bir tutuklama emri çıkardı.
Ag Ghali halen bölgede serbestçe dolaşıyor.
Tinariwen müzik grubu ise geçtiğimiz yaz Boston ve Los Angeles'ın da aralarında bulunduğu ABD şehirlerinde sahne aldı.
YAZARLAR: Benoit Faucon ve Michael M. Phillips
KAYNAK: https://www.wsj.com/
