Diplomatlıktan casusluk teşkilatı başkanlığına: CIA Başkanı Burns

William J. Burns, CIA'in başındaki ilk üç yılında durmaksızın teşkilatın Çin'i anlamak için ayırdığı kaynakları üç katına çıkarmaya, Rusya'ya ve onun İran ve Kuzey Kore ile gizemli ortaklıklarına karşı koymaya odaklanmıştı.

Dışişleri Bakanlığı'nda geçirdiği kırk yıl boyunca Bay Burns, anı kitabının başlığı olan “arka kanal” yaratma ustası olarak görülmeye başlandı - hem müttefiklere hem de düşmanlara görünmez, temel erişim.

İsrail-Hamas savaşı Orta Doğu'yu daha büyük bir yangının içine çekme tehdidinde bulunurken, Başkan Biden Burns'ten bir kez daha bu arka kanalda yüzmesini istedi ve istihbarat rolünü Orta Doğu müzakerecisi olarak deneyimiyle harmanlayarak ateşkes ve Gazze'de tutulan rehinelerin serbest bırakılması için bir yol bulunmasına yardımcı oldu.

Kısa bir süre sonra kendi ifadesiyle “her gün telefonda” İsrail'in dış casusluk teşkilatının başındaki David Barnea ve Hamas'la bağlantısı olan Katar Başbakanı Muhammed bin Abdülrahman El Sani ile ateşkes ve belki de yeni bir Ortadoğu için bir açılım, bir koz arıyordu.

Diplomatik müzakereci ile istihbarat ajanı arasındaki ayrım bölgede belirsizdir ve Bay Burns'ün geliş ve gidişleri gizli olabilir. 

Burns Washington'da tekil bir figürdür. Cumhuriyetçiler ve Demokratlar için çalıştı; 2000'lerin başında George W. Bush'un Moskova'daki büyükelçisiydi ve burada Vladimir V. Putin'i tanıdı, bu da onu Biden'ın yakın çevresinin Rus lideri iyi tanıyan tek üyesi yapıyor.

Burns ve yardımcısı David Cohen binayı son kez terk ederken, binlerce CIA çalışanı koridorlarda sıralanarak “alkışlarla uğurladılar”, bu da onlara duyulan saygının bir göstergesiydi.

Usta bir müzakereci kritik bir anla karşı karşıya

Burns'ün kariyerinde İsrail-Filistin çatışmalarından, 2013 yılında Biden'ın ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan ile birlikte gizlice başlattıkları İran nükleer anlaşmasına kadar pek çok gerilimli müzakere yer aldı. Ancak hiçbirinin İsrail-Hamas çatışmasını bölgeye yayılmadan önce durdurma çabasının aciliyetiyle eşleşmediğini söylüyor.

Burns, “Bu müzakereler muhtemelen benim dahil olduğum en karmaşık müzakerelerdi, çünkü bu görüşmeler iki kez yapılan dolaylı görüşmelerdi” dedi.

Burns ve Barnea, Doha'da bulunan Hamas liderliğiyle görüşen Katarlılar ve Mısırlılarla müzakere etti. Bu Hamas liderleri de Gazze'de yeraltında saklanan ve bazıları canlı bazıları ölü 95 kadar rehineyi ellerinde tutan Hamas liderleriyle görüştüler.

“Çarşamba günü yaptığı açıklamada Burns şunları söyledi: “Pek çok müzakere tutkuludur ama burada rehineler ve aileleri, Gazze'de son 15 aydır korkunç koşullarda acı çeken masum siviller gibi insani bir çıkmaz söz konusuydu. “Bu sadece metinlerle ilgili değildi. Hayatları tehlikede olan gerçek insanlarla ilgiliydi.”

Burns, Hamas'ın 7 Ekim 2023'te İsrail'e saldırmasının ardından Gazze savaşı ve rehineler konusunda çalışmak üzere bölgeye 19 ziyaret gerçekleştirdi. Bu haftaya kadar görüşmeler, Burns'ün casusluk teşkilatını yönettiği dönemde yerine getirilmemiş en önemli görev, hatta bir fiyasko olarak görülüyordu. Ancak seçilmiş Başkan Donald J. Trump'ın baskısı altında müzakerecilerin aradığı fırsat ortaya çıktı. Bay Burns ve Bay Biden'ın ekibinin geri kalanının son dakika hamlesiyle müzakereciler Çarşamba günü bir anlaşmaya vardıklarını duyurdular.

Başbakan Benjamin Netanyahu'nun İsrail'in müzakerelerinden İsrail'in casus şefi Barnea'yı sorumlu tutmasının ardından Bay Biden da Bay Burns'ü rehine müzakerelerinin başına getirdi.

Müzakereler boyunca hem Hamas hem de İsrail çeşitli noktalarda bir anlaşmaya varılmasını engelledi.

Sonunda Bay Burns ve Amerikan ekibinin geliştirdiği yaklaşım başarılı oldu: Mahkumlar ve insani yardım karşılığında bazı rehinelerin serbest bırakılmasını öngören çok aşamalı bir plan. Ayrıca bazı İsrail askerleri geri çekilecek. Gazze'nin yönetimiyle ilgili çetrefilli konular daha sonraki müzakerelere bırakıldı.

Burns ve Biden aylardır bu formülasyon üzerinde duruyordu. Ancak Bay Burns'e göre değişen şey Hamas'ın askeri komutanlarının kendilerini “kuşatılmış” hissetmeleri ve güçlerinin zayıflamış olmasıydı. Diğer taraftan İsrail'in İran ve Hizbullah'a indirdiği darbeler bir anlaşma için siyasi alan yaratmıştı.

“İsrail siyasi liderliği burada mükemmelin menüde olmadığını görmeye başladı, ancak elde etmek istediklerinin çoğunu elde ettiler” dedi.

Burns'e göre şimdi İsrailliler için asıl soru, İran ve Hizbullah'a karşı kazandıkları taktiksel zaferleri nasıl stratejik bir zafere dönüştürecekleri. Bay Burns ve meslektaşları ateşkes ve rehinelerin serbest bırakılmasının bu dönüşümün hayati bir parçası olduğunu savunuyor.

İstihbarat şeflerinin arkadaşlarıyla konuşmaları bu konuda baskı yapmalarına yardımcı oldu. Bay Burns, “Bence genel olarak istihbarat işinde, diplomat olduğunuzdan biraz daha ihtiyatlı olabiliyorsunuz,” dedi.

Casusları kazanmak

Burns 2021'in başlarında Langley'deki geniş kampüse geldiğinde C.I.A.'in rütbeli personeli arasında ona karşı bir miktar ihtiyat vardı.

Yurtdışında görev yapan her kıdemli C.I.A. subayı bir büyükelçiliği -ve dolayısıyla Amerikan operasyonlarını- yöneten büyükelçiyle iyi geçinemez. Ancak Amman, Ürdün ve C.I.A. istasyon şeflerinin büyükelçiyle neredeyse her gün etkileşim halinde olduğu Moskova'da geçirdiği süre zarfında, yönetim tarzı analistleri, vaka memurlarını ve hatta teşkilatın paramiliter kolundaki askerlerin bile beğenisini kazandı.

Burns'ün büyükelçi olduğu dönemde teşkilatın Amman'daki istasyon şefi olan Rob Richer, Bay Burns'ün “asla ve asla bir şeyin kendi fikri olduğunu söylemediğini” hatırlıyor.

“Neyi içine çektiği konusunda bir elektrik süpürgesi gibidir” dedi. “Sonra da fikirlerini etrafındaki insanlara aktarır.”

Gizli çalıştıkları için isimlerinin açıklanmaması koşuluyla konuşan mevcut C.I.A. yetkilileri, Bay Burns'ün iki önemli karar verdiğinde sadakat kazandığını söyledi.

Bunlardan ilki 2021'de Kabil'in düşmesi sırasında Bay Burns'ün teşkilatta çalışan 9,000 komandonun 25,000 aile üyesiyle birlikte tahliye edileceği sözünü vermesiydi.

İkincisi ise, Başkan'ın tüm Amerikan hükümet personelinin ülkeyi terk etmesini emretmesinin ardından bir avuç C.I.A. görevlisinin Ukrayna'da kalmasına izin vermesi için Bay Biden'ı ikna ettiği zamandı. Bay Burns onların varlığının ortaklığın ve C.I.A.'in başarısının anahtarı olduğunu söyledi.

Putine Fısıldayan adam

İlk yılının sonunda Burns'ü sınayan Ukrayna'daki savaş oldu; tam da Trump'ın ilk döneminde neredeyse sürekli bir kargaşa içinde olan kurumda moralleri düzeltmeye başladığı sırada.

Putin'in gücünü pekiştirdiği (ve Amerikan büyükelçisiyle etkileşim içinde olduğu) Moskova'da geçirdiği onca yıl, onu hükümetin Rus lider konusundaki baş uzmanı haline getirdi.

Burns, 2021 sonbaharında gelen yeni bir istihbarat “ana damarı” ile başlayarak, eski düşmanının Kiev'i ele geçirmeye çalıştığına, Büyük Petro'nun imparatorluğunu yeniden kurmaya yönelik bir adım atmaya niyetlendiğine ikna oldu.

İstihbarat camiasının itirazlarına rağmen Burns - Sullivan ve Ulusal İstihbarat Direktörü Avril D. Haines ile birlikte - Putin'in blöf yaptığını düşünen müttefiklerini ikna etmek umuduyla bu belgelerin gizliliğinin kaldırılmasına izin verdi.

Verilerin derinliği, CIA'in Rusya'nın ordusuna derinlemesine nüfuz ettiğini, planlarını ve hatta daha sonra nükleer silahların konuşlandırılmasıyla ilgili düşüncelerini elde ettiğini gösteriyordu. Uydu fotoğrafları, Kremlin'e yakın olduğu açık olan kaynakların ifadeleri ve iletişim Rusların ne planladığını ortaya koyuyordu.

Burns, “Bu kurumda ve aynı zamanda istihbarat camiasının başka yerlerinde topladığımız bilgiler, sadece 21 sonbaharında yapılan askeri yığınak açısından değil, aynı zamanda ertesi gün için yapılan planlamalar açısından da oldukça ayrıntılıydı” dedi. Yine de NATO müttefiklerinin çoğunun şüpheci olduğunu kabul etti. “21 sonbaharında oldukça yalnızdık çünkü biz ve İngilizler Rus liderlerin niyetleri konusunda ikna olan tek iki servistik”.

Biden, Putin'i uyarmak ve savaşı önlemeye çalışmak üzere Moskova'ya Dışişleri Bakanı ya da Ulusal Güvenlik Danışmanı yerine Burns'ü gönderdi. Ancak karşısında yıllar boyunca kinini içinde biriktirmiş ve hedefine daha da kararlı bir Rus lider buldu.

Burns, Putin'in Ukrayna'yı işgal etmesi halinde kendi ülkesine vereceği zararı anlattı. “Putin'i, önüne koyduklarımız karşısında hiç de şaşkın bulmadım” dedi.

Bu uyarı işgali durdurmak için hiçbir işe yaramadı. Ancak Burns'ün erken uyarıları müttefikleri ve Kongre'yi bir araya getirmeyi kolaylaştırdı.

Yine de Cumhuriyetçiler, bu çağrı doğru olsa bile, C.I.A.'nın diğer kilit olayları anlamada başarısız olduğunu söylediler: Afgan hükümetinin ne kadar çabuk çökebileceği, Beşar Esad'ın Suriye'den nasıl kaçacağı ve Hamas'ın İsrail'e nasıl saldırmaya hazırlandığı.

Uzun oyun: Çin

Burns'ün ilk icraatlarından biri Çin'e adanmış bir misyon merkezi oluşturmak oldu. Burası Çin'in ekonomik geleceği, teknik gücü, Tayvan'a yönelik niyetleri ve CIA'in operasyonlarına ilişkin analizlerin bir araya getirileceği bir yer olacaktı. Ama aynı zamanda soruna daha fazla para ve insan - ve Mandarin dili konuşanlar - akıttı; yetkililer bugün Çin'le ilgili çalışmaların ajansın gizli bütçesinin yaklaşık yüzde 20'sini oluşturduğunu söylüyor.

Burns, Çin merkezinin üst düzey yetkilileriyle her hafta yapılan bir toplantıya katıldı. Çin konusunda 30 yıldır çalışan bir C.I.A. yetkilisi bu toplantının “her şey olup biterken kişisel kararlılığının somut bir göstergesi” olduğunu söyledi.

Trump'ın C.I.A.'in başına getirdiği John Ratcliffe, daha fazla risk alan ve daha agresif gizli eylemlerde bulunan bir teşkilat vaat etti. Ancak Burns'ün Çin'e odaklanmasını övdü ve çabalarını geliştirme sözü verdi.

Burns teşkilatın casus alımında ilerleme kaydettiğini söyledi. C.I.A.'in Çin'deki ajanlarının birçoğunun yakalanması ve bazılarının idam edilmesinden 15 yıl sonra bu önemli bir geri dönüş anlamına gelecektir.

Burns “Çin ülkemizin karşı karşıya olduğu en büyük uzun vadeli jeopolitik zorluktur” dedi. “Ve en büyük istihbarat önceliğidir. Bu, istihbarat toplamayı amaçlayan, teşkilat tarafından yürütülen kararlı bir çabadır. Ve meyvelerini vermeye başladı.”

Çin gibi önceliklere odaklanırken bir yandan da acil krizlerin “dolup taşan gelen kutusuna” ihtiyaç duydukları ilgiyi göstermenin son dört yılın püf noktası olduğunu söyledi.

Burns, “Bu genellikle hükümetteki en zor şeydir” dedi. “Ancak dengeyi oldukça iyi sağladığımızı düşünüyorum.”

YAZARLAR: Julian E. Barnes ve David E. Sanger

Julian E. Barnes, The Times için ABD istihbarat kurumları ve uluslararası güvenlik konularını ele almaktadır. Yirmi yılı aşkın bir süredir güvenlik konularında yazmaktadır.

David E. Sanger, Biden yönetimi ve ulusal güvenlik konularını ele almaktadır.

KAYNAK: https://www.nytimes.com/